TDK Güncel Sözlüğe göre mahlas, takma ad; müstear, takma anlamlarına geliyor. Arapçadan dilimize geçen her iki kelimenin edebiyatımızda özel karşılığı, yani terim anlamı var.
Tapşırma, iğreti ad, takma ad, takma isim olarak da kullanılan mahlas ve müstear kelimelerinden mahlas daha çok şairlerin şiirlerinde, asıl isimlerinin yerine kullandıkları müstear isim, bir nevi lakap, rumuzdur. Halk edebiyatı (Âşık edebiyatı) ve Divan edebiyatında birçok şair mahlas kullanma yoluna gitmiş; mahlas kullanmaya tahallus, mahlasın geçtiği beyite ise mahlas beyiti denmiştir.
Bazı şairler, bir rumuz olan mahlasları kendileri belirlerken, bazıları ya bir büyükten (usta, pir, âşık, mürşit) ya da gördükleri bir rüya üzerine almışlardır. Günümüzde şiir dışındaki türlerde yazanlar da çeşitli mahlaslar kullanmaktadır.
Müstear da aynı şekilde şair ve yazarların, gerçek isimlerini gizleyerek kullandıkları takma isim demektir. Nâm-ı müstear da denir.
Edebiyatımızda mahlas/müstear isim kullanan bazı meşhur şair ve yazarların kullandıkları mahlaslar/müstearlar ile asıl isimleri şöyledir:
Divan Edebiyatı: Şeyhî (Yusuf Sinâneddin), Avnî (Fatih Sultan Mehmet), Adlî (Sultan II. Bayezid), Selimî (Yavuz Sultan Selim), Fuzulî (Mehmet), Hayâlî (Mehmet), Muhibbî (Kânûnî Sultan Süleyman), Selîmî (Sultan II. Selim), Bâkî (Mahmud Abdülbaki), Bağdatlı Rûhî (Osman), Nef’î (Ömer), Nâbî (Yusuf), Nedîm (Ahmed), Fitnat Hanım (Zübeyde), Esrâr Dede (Mehmed), Şeyh Galib (Mehmed Esad), Tahirü’l-Mevlevi (Mehmet Tahir Olgun)…
Tasavvuf Edebiyatı: Mevlâna (Muhammed Celaleddin), Sultan Veled (Bahaeddin Muhammed), Nesîmî (İmamüddin), Hacı Bayram Velî (Numan), Ümmî Sinan (Yusuf), Aziz Mahmûd Hüdâyî (Mahmud), Niyâzî-i Mısrî (Mehmed)…
Halk Edebiyatı: Köroğlu ve Karacaoğlan’ın asıl adları hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. Dertlî (İbrahim), Bayburtlu Zihnî (Mehmed Emin), Seyrânî (Mehmed), Dadaloğlu (Veli), Ruhsâtî (Mehmed), Âşık Sümmânî (Hüseyin), Âşık Veysel (Veysel Şatıroğlu)…
Tanzimat Dönemi Edebiyatı: Şinasi (İbrahim), Ziya Paşa (Abdülhamid Ziyâeddin), Namık Kemal (Mehmed Kemal), Muallim Nâci (Ömer), Ahmed Cevdet Paşa (Ahmed)…
Servet-i Fünûn Dönemi Türk Edebiyatı: Tevfik Fikret, M. Tevfik Fikret, İlhami Bekir… (Mehmet Tevfik); Mehmet Halit, Uşşakizâde Mehmet Halit, Halit, Uşşakizâde Halit Ziya (Halit Ziya Uşaklıgil); Nami, Haki, Ahmet Şerif, Hemrah, Münif Fehim, Safved Suat (Hüseyin Cahit Yalçın); Nazif, Şair, Cadı, Kara Kedi, İbrahim Cehdi (Süleyman Nazif)…
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı:Gözlüklü, Baba Yaver, Baba, Şehir Mektupçusu, Leyla Feride (Ahmet Rasim);Ziya Gökalp (Mehmet Ziya); Neyzen Tevfik, Serseri, Neyzen (Tevfik Kolaylı); Yahya Kemal Beyatlı (Ahmet Agâh);Ayas, C. Nazmi, Ç. Kemal, Enver Perviz, Feridun, M. Enver Perviz, F. Nezihi, M. Enver, Ömer Tarhan, N. Nazmi, Ö. Seyfettin, Perviz, Süheyl Feridun, Tarhan, Tekin, C. Nizami, Kaygusuz, Ömer Cim., Ömer, Nazmi… (Ömer Seyfettin); Halide Salih, Salih Zeki (Halide Edip Adıvar); Kirpi, Karga, Aydede (Refik Halit Karay);Çelebi, Akbaba, Hikmet, Kıvılcım, Karınca, İ. Ulviye (İbrahim Alaeddin Gövsa); Hayrettin Tevfik, Aziz Hüdai, Ateş Böceği, Ağustos Böceği, Sermet Ferit, Servet Ferit… (Reşat Nuri Güntekin); Halikarnas Balıkçısı (Musa Cevat Şakir Kabaağaçlı); Köprülüzâde Mehmet Fuat, Köprülüzâde M. Fuat… (Mehmet Fuat Köprülü); Halit Fahri Ozansoy (Mehmet Halit); Falih Rıfkı, Falih Rıfkı Atay (Mustafa Rıfkı Atay); Maksud Kamuran, Namık Yaz, Abdullah Söğüt (Abdullah Mahir İz); Yusuf Ziya Ortaç (Yusuf Ziyaettin Ortaç); Çamdeviren, Faruk Nafiz Çamlıbel (Ahmet Faruk Çamlıbel); Server Bedi, Serazad, Cingöz Recai, Bedia Servet, Çömez, Safiye Peyman, Bedii Nuri, Peyami (Peyami Safa); Abdulbaki Gölpınarlı (Mustafa İzzet Baki Gölpınarlı); Kemalettin Kamu (Kemâlettin Kâmi); Kutsi Abdurrahman, Abdurrahman (Ahmet Kutsi Tecer); Orhan Şaik Gökyay, Orhan Şaik (Hüseyin Vehbi Şaik Gökyay); Adıdeğmez, Kulak Misafiri, Bankacı, Pervasız, Dedektif, Dağların Çocuğu, Abidinin Kölesi, Adını Vermeyen Profesör, İstanbullu… (Necip Fazıl Kısakürek); Gökbelen, Uşşakizâde (Ömer Bedrettin Uşaklı); Sait Faik Adalı, Sait Faik Abasıyanık (Mehmet Sait); Abdurrahman Nisari, Nevzat Yesirgil, Suat Hızarcı, Nermi Ocaklı, Cevdet Kudret Baykara, Cevdet Baykara, Cevdet Kudret Solok, Cevdet Kudret (Süleyman Cevdet Kudret); Ankaralı Âşık Ömer (Behçet Kemal Çağlar); Osman Asya, Murettin Ahmet, Nizam Ahmet (Nurettin Topçu); Cahit Sıtkı Tarancı, C. Sıtkı, Cemil Sıtkı, Cahit Sıtkı, Cahit, Pirinççizâde Hüseyin Sıtkı, Cevat Sadık, İrfan Kudret (Hüseyin Cahit); Kemal Tahir (İsmail Kemalettin Demir); Bedri Rahmi Eyüboğlu (Ali Bedrettin Eyüpoğlu); Orhan Kemal (Mehmet Raşit Öğütçü); Orhan Veli, Adil Hanlı, Mehmet Ali Sel (Orhan Veli Kanık); Yazar Bazan, Bahri Filbahri, Filefil, Naneyedibaşı, Hakkı Haklar, Falan Filan, Aziz Nesin… (Mehmet Nusret Nesin); Cahit Külebi (Mahmut Cahit); Fırsat Yoksulu (Cemil Meriç); Tarık Buğra (Süleyman Tarık Buğra); Yaşar Kemal (Kemal Sadık Gökçeli); Birisi, Ekrani, Ümit Yaşar Dokuzcan (Ümit Yaşar Oğuzcan); Fakir Baykurt (Tahir Fakir Baykurt); Ekinözlü Âşık Rahmani, Baha Deliormanlı, Sait Yaylalı, Erzinli Gezgin Ozan (Bahaettin Karakoç); Sezai Karakoç, Mehmet Leventoğlu, Yasin Işık, Mehmet Yasin… (Mehmet Sezai Karakoç); Emin Ziyaoğlu, Emin Nuri Ziyaoğlu, Ebubekir Sonumut, Murtaza Tunçgök, İlyas Tarık, Hamit Sıla, Ali İmran, Yahya Hurşit (Nuri Pakdil); Mehlika Arda, Zeynep Tan, Nur İleri, Işık, Mehlika, Emine Abla, Mehlika Erdem, Gönül Erdem (Emine Işınsu Öksüz); Şule Yüksel Şenler, Şule, Ayşe Tahsin, Şule Yüksel Kars (Yüksel Şenler); A. Gaffar Taşkın, Gaffar Taşkın, Celil Kahvecioğlu, Mahmut Çukuroba (Rasim Özdenören); Abdurrahman Cem, Ahmet Sağlam, Vedat Can (Abdurrahman Cahit Zarifoğlu); Bilal Davut (Alaattin Özdenören); Yavuz Bahadıroğlu, Selçuk Kuleli, Bahadır Alp, Nurcan Sevinç (Niyazi Birinci); Selim Yağmur, Mim. Kutlu, Hacı Yakupoğlu (Mustafa Kutlu)…
Mustafa USLU
Instagram: @mustafauslu_64 | @Facebook: mustafauslu64
Kaynaklar: 1) Şiirden Şuûra (Mustafa Uslu), 2) Edebiyatımızda Müstear İsimler (Tahsin Yıldırım), 3) Türk Edebiyatı Tarihi (Ahmet Kabaklı), 4) Yazarlar Sözlüğü (İhsan Işık) 5) Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (Behçet Necatigil)
Üstadım,var ol,sağ ol.Teşekkürler