Hiç düşündünüz mü? Kaçımız en yakınlarımızın cep telefon numaralarını ezbere biliyoruz? Her gün sosyal medyada birçok habere ve gerekli-gereksiz birçok bilgiye ulaşmamıza rağmen ne kadarını hatırlıyoruz? Bir konu hakkında bilgi edinmek için imdadımıza arama motorları yetişir. Böylece hemen bilgiye ulaşır anlık karşılaşma ile hedef bilgiyi öğrendiğimizi zanneder ve sonrasında da hemen unuturuz. Her konuda olduğu gibi bilgi konusunda da tüketici bir toplum olma yolunda hızla ilerlemekteyiz. Hiç emek vermeden ulaşılan bilginin ömrünün de kısa olması kaçınılmazdır. Dijital dünyanın sağladığı kolaylıklar sayesinde çok şeyi bildiğimizi sandığımız halde hiçbir şeyi tam anlamıyla bilmediğimizin de farkında değiliz.
Eğitimde de gerçek bilgiye ulaşma ve ulaşılan bu bilgiyi muhafaza etme konusunda çok başarılı olduğumuz söylenemez. Öğrendiğimiz bilgi kullanılmadığı için kısa süreli bellekte ömrünü kısa sürede tüketmektedir. Eğitimciler öğrencilerin teslim ettikleri ödevlerin pek çoğunun öğrencinin kendisi tarafından bile okunmadığından ve dijital kaynaklardan doğrudan alınıp sunulduğundan yakınmaktadır. Hâlbuki teknoloji bir taraftan öğretimi kolaylaştırırken öte taraftan da öğrenmeyi ve bilginin kalıcılığını zorlaştırmaktadır. Arama motorları vasıtasıyla elde edilen bilginin geçerlik ve güvenirliklerinin hiç sorgulanmadığı günümüzde öğrenme işinin de mekanik hale geldiğini sorgulamamızın vakti gelmedi mi?
Bilgiyi Neden Hatırlamıyoruz?
Telefonların dijital rehber hafızaya sahip olmadığı dönemlerde yapılan telefon aramalarını hatırlayalım. Yeni nesil için çok eski olarak bilinen 1990lı yıları tecrübe edinmiş pek çoğumuz birçok telefon numarasını ezbere bilir, çoğu zaman rehbere bile ihtiyaç duymadan istediğimiz numarayı hatırlamakta zorlanmazdık. Tekrar tekrar aradığımız bu numaralar pek çoğumuzun hafızasına kazınır ve kolay kolay unutulmazdı. Hala o günlerden kalan bazı telefon numaralarını veya adresleri hatırlayanlarımız vardır.
Herhangi bir konuyu öğrenmenin, bilgiye ulaşmanın zor olduğu dönemlerde elde edilen bilginin kıymeti ve kalıcılığı da o derece yüksek olmuştur. Eğitim bilimciler bir bilginin kalıcı olabilmesi için kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe atılmasının önemine vurgu yaparlar. Kısa süreli bellekteki bilginin 15-20 saniyede unutulması demek öğrenmenin gerçekleşmemesi demektedir. Amaç öğrenilmesi hedeflenen bilgiyi uzun süreli belleğe atıp burada tutabilmek ise bunu gerçekleştirecek bir takım tekniklerin de kullanılması elzemdir. Bunun için kodlama, ilişkilendirme, anlamlandırma, tekrar gibi birçok teknik olmasına rağmen bunları kullanmak pek çok öğrenci için zaman kaybı olarak değerlendirilmektedir. Bunların içerisinde yer alan tekniklerden birisi de tekrar tekniğidir. Günlük hayatta bazı şeyleri tekrar tekrar dinlemek veya izlemek bizleri rahatsız edebilir. Ancak eğitimde durum hiç de öyle değildir.
Tekrar etmek unutmayı engeller
Tarih boyunca eğitimde sık sık kullanılan bu yöntem yabancı dil öğretiminde de kullanılmış, öğrenilen her yeni bilginin tekrar edilerek kalıcı hale gelmesi sağlanmıştır. Günümüzde de öğretmenler öğrencilerden her anlatılan konunun evde mutlaka tekrar edilmesini ya doğrudan ya da verdikleri ödevler vasıtasıyla isterler. Kısaca, okul öncesi eğitimden yükseköğretim sonuna kadara eğitimin kalitesi ve bilginin saklanabilmesi için farklı şekillerde tekrar tekniğinin kullanımı önemli yer tutmaktadır.
Eğer bir dili yabancı dil olarak öğreniyorsanız tekrarın katkısını vurgulamaya gerek yok. Her öğrenilen kelime, cümle yapısı, dilbilgisi kuralı, bazı kalıplar, istisnai yapılar ve bunun gibi birçok konunun kalıcı olabilmesi için anlamlı ve bağlamında kullanım ve tekrar etme tekniği üzerinde durulur. Burada bahsedilen papağan gibi tekrar etmek değil elbette. Bazen öğrenilen bir konunun daha iyi pekişmesi, bazen bir kelimenin doğru telaffuzunun daha kalıcı hale gelmesi, bazen de daha önce öğrenilen bir yapı veya ifadenin yeni yapılarla birlikte öğrenilmesi için kullanılır. Kullanılmayan bir dil yapısı yok olmaya mahkûmdur ilkesi daima hatırda tutulduğunda tekrarın önemi çok daha iyi anlaşılacaktır. Dil kullanımı sadece o dilin sözel olarak ifade edilmesi ile sınırlı değildir. Yazma, dinleme, okuma, gibi diğer becerilerin kazanılmasında da tekrar etme teknikleri sık sık kullanılır. Bir okuma parçasını okuduğunuzda daha önce öğrenilen bir kelime veya dilbilgisi yapısı ile karşılaşmak da aslında bir nevi tekrar sayılabilir.
Yabancı dil öğretiminde kullanılan geleneksel veya çağdaş kabul edilen yöntemlerin hepsinde tekrar tekniği farklı şekillerde kendine yer bulmaktadır. Davranışçı, bilişsel, yapılandırmacı olarak adlandırılan kuramlara veya hiçbir kurama dayanmayan bu yöntemlerin hepsinde bilinçli veya bilinçsiz olarak tekrar tekniği kullanılarak hedef dilin öğretilmesi amaçlanmaktadır.
Neden tekrar
Genel olarak sınıf içinde yapılan tekrarlarda amaç öğrenilen bir kelimenin telaffuzunun doğru yapılması ve dilbilgisi çalışmalarının pekiştirilmesi olabilir. Doğru telaffuz üzerinde durmak o dili kullanacak olan öğrenciler açısından çok önemlidir. Birçok öğrencinin kelime bilgisine sahip olmasına rağmen doğru telaffuz edemediği için iletişimde sorunlar yaşadığı aşikârdır. O yüzden dilde her öğretilen konunun (ister kelime olsun, ister dilbilgisi) baştan doğru öğretilmesi hayati önem taşımaktadır. Yanlış öğretilen bir konunun sonradan düzeltilmesinin zor olduğu veya mümkün olmadığı konusunda herkesin mutlaka bir tecrübesi vardır.
Eğitimde yapılan tekrarın öğrenciyi sıkmadan farklı konuları, ön bilgileri, öğrenci motivasyonu ve ilgisini de içine alan bir program dâhilinde yapılmasında fayda vardır. Bunun için uygun öğretim ortamının oluşturulmasındaki görev ve sorumluluk öğretmene düşmektedir. Unutulmamalıdır ki, dil öğrenmek kolay bir süreç değildir. Yukarıda da ifade edildiği gibi kullanılmayan ve tekrar edilmeyen bir kelime veya dilsel yapı yok olmaya mahkûmdur. O yüzden tekrara düşmeden tekrar tekniğini çeşitlendirme konusunda öğretmenin mesleki ve alan eğitimi yönünden kendini geliştirmesi gerektiğini hatırlatmaya gerek yok. Tekrarın önemine vurgu yapan şu Arapça-Türkçe karışımı bir deyişi hatırlatarak yazımızı sonlandıralım: Et-tekraru ahsen, velev kane yüz seksen (Tekrar yüz seksen kez olsa da güzeldir).
Prof. Dr. İsmail ÇAKIR
