Mekânın Ruhu ve Şair Nefi İlköğretim Okulu 

Erzurum: Tanpınar’ın beş şehrinden biri. Tabyalarıyla savunma, medreseleriyle ilim şehri. Çarşı ve pazarları ile deticaret merkezi. Erzurum’un simge yapısı Çifte MinareliMedrese. Diğer ismi ile Hatuniye Medresesi. Tarihi olarak Anadolu’nun en büyük medresesi veya eğitim merkezi. Selçuklu eseri bir yapı.

Erzurum bu yapı ile özleşmiştir. Merhum M Mehmet Doğanın tespiti ile Çifte Minareli Medrese Selçuklu’nun İran’a kapısıdır. Erzurum önemli bir eğitim merkezi ve medreseler şehri. Bir diğer kadim medrese ise Yakutiye Medresesi. Bu medrese İlhanlı’nın Anadolu’ya kapısıdır diyor yine Merhum M Mehmet Doğan.

Her iki medrese bugün Erzurum şehrinin, benzetme doğru ise,tam kalbi konumunda ve adeta Erzurum’un tarihi kimliğinin üzerindeki mühür gibidir. Aralarında takriben 500 m mesafe var. Yapılış tarihleri arasında 15-20 yıl gibi kısa bir zaman dilimi söz konusu. Hatuniye Medresesi 1291, Yakutiye Medresesi 1310 yılında tamamlanmış. 

Bu kadim eserler hakkında daha ileri bilgileri tarihçilere özellikle de sanat tarihçilerine bırakarak başlıkta anılan yapıya dönelim

Şair Nefi İlköğretim Okulu: 

Şair Nefi İlköğretim Okulunun ilk binası Sultan II. Abdulhamit Han döneminde 1889 yılında inşa edildi. İlk bina Resim 1’de görüldüğü gibi sade mimarisiyle gösterişten uzak bir yapı idi. Köşeler kesme taş, pencere üstleri kemerli,duvarlar yığma moloz taş ile inşa edilmiş adeta bir tablo resim görünümündeydi. Ancak bu zarif bina yıkıldı ve 1940’lı yılların ortasında iki katlı, betonarme ve dışı düz sıvalı olarak aynı yerde yeniden inşa edildi (resim 2). Keşke ilk hali restore edilerek korunabilse idi. Yaklaşık 50 yıllık tarih ve estetik görünüm ve de sanat yok edildi. Binanın ilk mimarisinden sadece tek kare bir resim kaldı. Neyse ki bu yeni bina koruma altına alındı ve kültür varlığı olarak tescil edildi.

Bu sade yapının şekli değişti ancak yeri ve misyonudeğişmedi. Peki, bu yapı nerede? Çifte Minareli Medrese ile Yakutiye Medresesi arasında, Çifte Minareli Medreseninhemen yanı başında. Kuzeyinde Erzurum Kalesi, güneyinde ise Erzurum’un simge eserlerinden Üç Kümbetler olarak bilinen yapılar mevcut.  Adeta kadim Erzurum şehrinin kalbinin merkez noktasında konumlanmış. 

Dedik ya sade, mütevazı ve saklı bir ruha sahip. Binanın da ruhu olur mu demeyin. Bir mekânın karakteristiği, kimliği, atmosferi ve özü onun ruhunu (Genius Loci) ifade eder. Mekanların ruhu kıyamete kadar mukim, “hay”ların (canlıların) ruhu seferi değil mi?

Şair Nefi İlköğretim Okulu ismiyle anılan bu binada, ilk olarak 1889 yılında Mülkiye İdâdisi açıldı. 1913 yılında “Erzurum Sultanisi” adını aldı ve 1922 yıllına kadar Sultani eğitimi verildi. Devamında 1922-1936 yılları arasında, bu mekân Erzurum Erkek Lisesi olarak kullanıldı. 1936-1939 yıllarında Muallim Mektebi, sonra (1939-1957) Kız Ortaokulu’na tahsis edildi. Erzurum’da 1957 yılında kurulan Atatürk Üniversitesi’nin açılışı bu binada yapıldı ve eğitim öğretime bu binada başlandı. Atatürk Üniversitesi’nin binaları yapılarak şimdiki yerleşkesine taşınınca (1958) bu kez binada tekrar Kız Ortaokulu hizmet verdi. 1972 yılından itibaren Şair Nefi Ortaokulu, 1997 yılından sonra ise Şair Nefi İlköğretim Okulu oldu.

Tarih sürecinde Erzurum için hep ilklerle (ilk Mülkiye İdadisi, ilk Sultani, Erzurum Lisesinin ilk binası, Erzurum’da ilk Kız Ortaokulu, Atatürk Üniversitesinin ilk yerleşkesi) anılan bu yapıda, ruhuna uygun olarak nihai olarak Erzurum Olgunlaşma Enstitüsü açıldı (2019). Ülkemizin 23. Olgunlaşma Enstitüsü olan bu binada halen sade ve sanat/zanaat ağırlıklı estetik bir eğitim yapılmakta. Bu bağlamda bakırcılık, geleneksel kuyumculuk, halıcılık, saraçlık, dokumacılık, Oltu Taşı işlemeciliği, gümüş işlemeciliği, gibi tarihi el sanatları ve mesleklerinde eğitim verilmekte. Olgunlaşma Enstitüleri Sultan Abdülaziz döneminde 1865 yılında açılan Kız Sanayi Mekteplerinden günümüze gelen ve kültürümüzü yaşatmada ve geleceğe aktarama konusunda önemli misyona sahip müesseselerden biri. 

Sözün özü Şair Nefi İlköğretim Okulu veya daha çok kullanılan ismi ile Şair Nefi Ortaokulu’nun Erzurum eğitim hayatında çok özel bir yeri var. Nitekim bu bağlamda Yazar Taner Özdemir Erzurum’da yerel bir gazetede” Şair Nefi Ortaokulu ve Öğretmenlerim” başlığı altında 10 seri makale dizisi yayınladı. Bu ilim yuvasının içinde çok sırlar saklı ve çok yaşanmışlıklar var. Keşfedilmeyi gün yüzüne çıkartılmayı bekliyor.  

Bugün Enstitüde 80’aşkın öğretmen ve eğitmen ile 8 bölümde eğitim verilmektedir. Enstitü 13 yaş ve üzeri (örgün eğitim dışında) kalmış herkese açıktır. Enstitü ile ilgili her türlü bilgiye Enstitünün kurumsal Web sitesinden (https://erzurumolgunlasmaenstitusu.meb.k12.tr/meb)  ulaşılabilir. 

Son söz: Bu mütevazı mekânın ruhunda eğitim alanında ilkleri yaşama var ve her dönemde gençleri bağrına almayı seviyor.Hizmet verenleri, alanları çok olsun. Millete hayırlı olsun.

Ömer Akbulut, Ocak 2025

Kaynaklar: 

1-Yurttaş, H., Özkan H. Ve ark. 2024 (tarihi ve Kültürel Varlıkları ile Erzurum. Atatürk Üniversitesi yayın No: 1393.

2-https://www.gazetepusula.net/yazarlar/taner-ozdemir/sair-nefi-ortaokulu-ve-ogretmenlerim…

3-https://erzurumolgunlasmaenstitusu.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar…