Söylenmek, Söylemek ve Yazmak

                                                                                                              “Korkaklar söylenir, cesareti olanlar söyler,

daha da cesur olanlar yazar.”

Şayet dilin afetlerini yeterince bilseydik sanırım konuşmamak için gayret gösterirdik. Batılı bir bilge “Siz çocuklarınıza susmayı öğretin, konuşmayı nasıl olsa öğrenirler” diyor. Çok doğru söylemiş.

Susmak bilge insanlara mahsus bir haslettir. İnsanlar saatlerce konuşuyorlar. “Ne konuşuyorsunuz?” diye sorulduğunda da “Hiiç!.. Havadan sudan konuşuyoruz” diyorlar. Rabbimiz “İnsan, kendisinin başıboş bırakılacağını mı sanır?” ¹ “Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım” ² buyuruyor. İnsan O’nun nezdinde çok kıymetlidir. Tüm mahlûkatı insan için, insanı da kendisi için yaratmıştır. Öyleyse bu kadar kıymete haiz bir kulun, havadan sudan konuşmalarla vakit öldürmesi ona yakışır şey değildir.

Evrenin en kıymetlisi ve cennetin de efendisi olacak olan insanoğlunun kendisi kıymetli olduğu gibi bedeni, zamanı, sözü ve eylemleri de çok kıymetli ve anlamlıdır. İnsanın “Benim bedenim, istediğimi yaparım” mantığıyla kendisine emanet edilen bedeni israf etme hakkı olmadığı gibi “zaman” “söz” ve “eylem” kabiliyeti de emanettir onları da israf etme lüksü yoktur.

Bir saniyede milyarlar kazanma ihtimalimiz var ama milyarları vererek geçen bir saniyeyi geri alma şansımız yok. Zaman çok kıymetli, bu anlamda eğer Abdulfettah Ebu Gudde’nin (v. 1997) tekrar tekrar baskısı yapılan binlerce satılan ve okunan “Zamanın Kıymeti” isimli kitabını hâlâ okumamışsak tüm işi bırakıp bir an önce okumak gerekir.

Biz, “Allah’a ve ahiret gününe inanan, ya güzel konuşsun ya da sussun” ³ diyen bir Peygamberin^sav  ümmetiyiz.

İmam Gazali, (v. 1111) dilin afetlerini “İhya” isimli kitabında uzun uzun anlatırken Peygamberimiz^sav ’in şu sözlerini bize aktarır. “İnsanoğlunun hatalarının çoğu dilindendir./ İbadetlerin en kolayını size bildireyim: Susmak ve iyi huylu olmak./ Susan ve vakarlı duran bir mümin görürseniz ona yakın durunuz, o hikmetsiz değildir./ Yalan söz rızkı azaltır.” ⁴

Ne var ki çok konuşuyoruz, gereksiz, hayırsız hatta günah konuşmalar yapıyoruz. “Dedi” dediler, gıybet, iftira; mesnetsiz yazılan ve çizilenlere fahri muhabirlik ve muhbirlik… Nice söylenmeler…

Korkak ve pısırık olanlar, cesareti olmayanlar söylenirler. Cesareti olanlar ise usulüne uygun olarak söyler. “Cihadın en faziletlisi, zalim sultanın karşısında hakkı ve adaleti söylemektir”⁵ buyuruyor Peygamberimiz^sav. Cesaretimiz varsa bu prensibe tabi olup hakkın müdafi olacağız. Değilse en güzeli susmaktır. Mırıldanmak, söylenmek, gıybet etmek, dedikodu yapmak mert ve yiğit insanın harcı olamaz.

Rabbimiz de: “İnsanlara güzel söz söyleyin.” ⁶ “Kullarıma söyle sözün en güzelini söylesinler” ⁷ “Onlar boş söz işittikleri zaman ondan yüz çevirirler” ⁸ buyuruyor.

Bizim Yunus da ne güze söylemiş:

Söz ola kese savaşı

Söz ola kestire başı

Söz ola ağulu aşı

Yağ ile bal ide bir söz.

Kişi bile söz demini

Dimeye sözün kemini

Bu cihan cehennemini

Sekiz uçmağ ide bir söz.

Susmak nasıl bir maharetse söylenecek sözü usulüne uygun olarak söyleyebilmek de daha büyük maharettir. Yine beyhude, lüzumsuz, gereksiz konuşmalar ne kadar yanlış ise konuşulması gerektiği ve bir hakkın izhar edilmesi gerektiği zamanlarda susmak da yanlıştır. Böylesi bir susmak; korkaklıktır, pısırıklıktır, nemelazımcılıktır. Sözle de olsa zulme rıza göstermek zulümdür.

“Kelile ve Dimne” isimli meşhur klasik kitabın yazarı Beydaba’nın (ö. mö. 1.yüzyıl) dönemin zalim kralına karşı söz söyleme sanatı meşhurdur. Masallar üzerinden hakikati krala aktarmış ve akıllı kral da nasibine düşeni almıştır. Zaten akılsıza söz söylemenin bir faydası dokunmaz.

Selmanı Farisi (v. 656) gibi bir hak müdafi, Hz. Ömer gibi celalli bir halifeye “Ey Halife seni dinlemiyoruz ve sana itaat etmiyoruz” diyebilmiştir ve ondan, giydiği elbisenin hesabını sormuştur.  Yine aynı Hz. Ömer, halife olduktan sonra minbere çıktığında cemaate şöyle sormuş: “Ey Müslümanlar! Eğer ben haktan sapar, benden önce sizi yöneten Ebubekir’in ve Resulullah’ın yolundan ayrılırsam bana ne yaparsınız?” Mescitte bulunanlardan bir kişi ayağa kalkarak; “Eğer yoldan saparsan ey Ömer! Seni eğri kılıçlarımızla doğrulturuz” diye cevap verir. Hz. Ömer, böyle bir cemaate sahip olduğu için Allah’a hamdederek şunları söyler: “Yoldan saparsam beni düzeltmezseniz sizde; beni düzeltmek istediğinizde ise ben bunu yapmazsam bende hayır yoktur.”

Susmak zor, hakkı usulüne uygun söylemek daha zor; yazmaksa konuşmaktan da zor ve veballidir. Konuşmalardaki yanlışları tashih etmek yazılanlara oranla daha kolaydır. En azından bir unutulma durumu vardır. Yazılanlara gelince, yazan ölür gider ama yazdıkları kalır. Şayet yanlış yazılan bir şey varsa o da kalır. İnsanı kabrinde rahat bırakmaz. Bu hususu da bizim Yunus güzel izah etmiş:

Sırat kıldan incedir

Kılıçtan keskincedir

Varıp anın üstüne

Evler yapasım gelir

Altında gayya vardır

İçi nâr ile pürdür

Varıp ol gölgelikte

Biraz yatasım gelir

Ta’n eylemen hocalar

Hatırınız hoş olsun

Varuban ol tamu’da

Biraz yanasım gelir

Ben günahımca yanam

Rahmet suyunda yunam

İki kanat takınam

Biraz uçasım gelir

Derviş Yunus bu sözü

Eğri büğrü söyleme

Seni sığaya çeken

Bir Molla Kasım gelir

Sehl-i mümteni ile önce adaleti anlatmış sonra söyleyen ve yazanların sözüm ona hocalar tarafından nasıl eleştiriye tabi tutulacağına dikkat çekmiş, arkasından da sözü söylerken çok dikkat edilmesi gerektiğine aksi takdirde Molla Kasım gibilerin çıkarak pervasızca tenkit edebileceklerini vurgulamıştır. Molla Kasım sığaya çekmezse Allah Teâla’nın mutlaka hesaba çekeceğini unutmamalıyız.

Yazmanın vebalinden olsa gerek çoğu sahabe, Peygamberimizin sözlerini dahi yazmaktan çekinmişlerdir. Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali yazmaktan korkanların başında gelir. Onların derecesinde olmasalar bile Hz. Aişe, Hz. Ebu Hüreyre ve Hz. Abdullah b Ömer gibi büyük sahabeler büyük bir cesaret örneği göstermişler,  Peygamberimizin^sav hadislerini yazarak dört büyük halifeyi geçmişler ve hadislerin bu günlere ulaşmasını sağlamışlardır. Kendi nefislerini kurtarma derdini bir tarafa bırakıp ümmetin hatta insanlığın kurtuluşu için gayret sarf etmişlerdir. Ne de güzel etmişler. Allah cümlesinden razı olsun.

Peygamberimiz^sav “Hayber Fatihi” Hz. Ali’ye; “Ey Ali! Allah’a yemin ederim ki, senin vesilenle Allah’ın bir tek kişiye hidayet vermesi senin için kırmızı develerinin olmasından daha hayırlıdır.”⁹ O bir kişinin hidayetine nasıl vesile olunacaksa o vesileyi kullanmak gerekir. Bu bazen bir infaktır, ikramdır. Bazen tatlı bir sözdür. Bazen de okuyucunun gönlüne dokunacak bir yazıdır.

İmam Gazali’nin bundan dokuz yüz yıl öncesinden yazdığı kitapları bu gün çoğu kimse bir ömürde okuyamaz. Üstelik roman ve hikâye değil, yazdıklarının hemen hepsi alanında kaynak eserler. Maalesef henüz “Kimyayı Saadet” isimli kitabın muadili bir kitap yazılamamıştır. Süleyman Çelebi’nin (v. 1422) Vesilet’ün-Necat, Fuzuli’nin (v.1556) Su Kasidesi, Ahmet Muhtar Büyükçınar’ın (v. 2013) Hayatım İbret Aynası, Ali Ulvi Kurucu (v. 2002), Mehmet Emin Er (v. 2013) ve Mustafa Asım Köksal (v. 1998)’ın hatıraları, gönüllere dokunan yazı örneklerindendir.

Bir Arap atasözünde; “İlim bir avdır, onu yakalamak ise yazmaktır” denmiştir. Yine Peygamberimizin^sav bir sözlerin de âlimlerin mürekkebine dikkat çekilmiş olması şayanı dikkattir: “Kıyamet gününde âlimlerin mürekkebi ile şehitlerin kanı tartılır, âlimlerin mürekkebi şehitlerin kanından ağır gelir.” ¹⁰ Bu hadisi şerifte mürekkeple yazmaya atıf yapılmıştır.

Kura’n-ı Kerim’in ilk emrinin hep “Oku” olduğu söylenir. Bu bilgi yanlış değil, eksik bir ifadedir. İlk inen ayetlerde Rabbimiz öğrenmenin kalemle olacağına dikkat çekmiştir: “Oku! Kalemle (yazmayı) öğreten, (böylece) insana bilmediğini bildiren Rabb’in sonsuz kerem sahibidir.”¹¹

Kur’an’da ikinci olarak nazil olan Kalem suresinin ismi ve yazıya yeminle başlaması da yazmaya teşvik açısından önemlidir: “Nûn. Kaleme ve (yazanların) onunla yazdıklarına and olsun.”¹² Yine en uzun ayet olan Bakara suresindeki 282. ayet yazmayla alakalıdır.

Rabb’imiz, Peygamberimiz’e^sav “Senin yanında hak yola dönenlerle birlikte, sana buyurulduğu gibi dosdoğru ol!”¹³ derken ister yazılı isterse de sözlü olsun sözlerin de dosdoğru olmasını emretmiştir. Peygamberimiz^sav bu ayetin inmesi sonrasında işin önemini ve ağırlığını “Beni Hud Suresi yaşlandırdı”¹⁴ buyurarak dile getirmiştir.

O sebeple kişinin ölümüyle ölmeyen yazılı sözlerin doğru olması çok daha önem taşımaktadır. Yazmaktan değil, yanlış yazmaktan korkmalı ama yazmalıyız. Gönlüne tesir edecek bir kişi için bile olsa yazmalıyız. Vesselam.

Yıldırım ALKIŞ

Dipnot

¹Kıyâme Suresi, 36

²Zâriyât Suresi, 56-58

³Buhari

⁴İhya-u Ulumiddin

⁵Ebu Davud

⁶Bakara Suresi, 83

⁷İsra Suresi, 53

⁸Kasas Suresi,  55

⁹Buhari ve Müslim

¹⁰Suyuti, Camiüssağir

¹¹Alak Suresi, 3-5

¹²Kalem Suresi, 1

¹³ Hûd Suresi, 112

¹⁴Tirmizî