III. Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi 16-18 Aralık 2021’de İstanbul Kongre Merkezi’nde gerçekleştirildi. Basına yansıyan bilgilere göre, söz konusu zirve sırasında MEB yetkililerinin Cibuti, Sierra Leone, Nijer, Somali, Fildişi Sahili, Kongo Cumhuriyeti, Libya ve Moritanya’nın Eğitim Bakanlarıyla görüştüğü ama sadece Moritanya ve Libya ile eğitim anlaşması imzalandığı anlaşılmaktadır. Libya ile mesleki ve teknik eğitimi alanında eğitim mutabakatı yapıldığı anlaşılıyor.
Eğitim konusunda mutabakat yapılan ülke olan Libya, esasında Kaddafi döneminde ve halen eğitim alanında oldukça başarılı bir ülke. Libya terimi, 1911 yılında oraya egemen olan İtalyanlar tarafından kullanılıyor. Biz oraya Trablus diye biliyoruz. Nüfusu 7 milyon ve hemen hepsi Sünni Müslüman. Gelirinin çoğu 1959’da keşfedilen petrolden. Libya bir İtalyan sömürgesi. 1951’de bağımsızlığını kazanıyor. Ülkenin bağımsızlık sonrası göreve gelen Kral Senussi ve 1969’da bir darbeyle deviren merhum Kaddafi olmak üzere iki başkanı oldu. Şimdilerde 2011 de Arap baharı ile başlayan Kaddafi’nin öldürülmesine yol açan ve ardından kurulan geçici hükümetler iş başında.1911-1942 arası ülkeyi işgal eden İtalyanlar asimilasyon politikalarını kurdukları ilkokullarda gerçekleştirdiler. “Tanrım, iyi bir İtalyan olmama yardım et” ve “Tanrım, ikinci vatanım İtalya’yı sevmeme yardım et” okullarda edilen duaların en meşhuruydu. 1943 yılı itibariyle okuma yazma bilmeyen oranı %90, kişi başına düşen yıllık gelir 15 sterlin ve bebek ölüm oranı %40’tan yüksekti.1943-1951 arasında Libya’yı İngilizler ve Fransızlar işgal ettiler.
2021 yılı itibariyle Libya’da yaklaşık 1,7 milyon okul öğrencisi bulunmaktadır. Libya, Arap bölgesindeki erkek ve kızlar için neredeyse %100 okul kaydı ve temel okul bitirme performansıyla övünebilen ve bu nedenle herkes için eğitim hedefini gerçekleştiren ülkeler arasında yer almaktadır. Libya’daki çocukların büyük çoğunluğu (% 99) zorunlu ücretsiz temel eğitim aşamaları için devlet okullarına gitmektedir. Libya’daki okul sistemi 1. sınıftan 6. sınıfa kadar ilkokul, 7. sınıftan 9. sınıfa kadar ortaokul, 10. sınıftan 12. sınıfa kadar lise, yüksek enstitülerde üç yıl ve üniversitede dört yıllık lisans, yüksek lisans ve doktoradan oluşmaktadır. Devlet okulları 1. sınıftan 12. sınıfa kadar kız okulları ve erkek okulları olarak ayrılmıştır. Karma eğitim üniversite düzeyinde başlar. İlkokul 6 yaşından 12 yaşına kadar sürer. Temel eğitim 9 yıldır. Zorunlu ve ücretsizdir. Başarılı öğrenciler 9. sınıfta Temel Eğitim Sertifikası alırlar. Zorunlu eğitim, 4. sınıfın, 6. sınıfın ve 9. sınıfın sonunda yapılan sınavlar ile ardışık eğitim aşamalarından geçmektedir. Her dersten % 50 veya daha yüksek puan alan öğrenciler bir sonraki sınıfa geçerler. İlköğretimi başarıyla bitiren öğrenciler, 4 yıl süren uzmanlaşmış ortaöğretim okullarına (Temel Bilimler, Mühendislik Bilimleri, Yaşam Bilimleri, Sosyal Bilimler, İktisadi Bilimler ve Diller) veya 3 yıl süren mesleki eğitim merkezlerine kayıt yaptırabilirler. Genel lise, öğrencileri için sanat, bilim veya teknoloji dâhil olmak üzere üç isteğe bağlı çalışma alanı sunmaktadır. Libya’da 18 devlet üniversitesi bulunmaktadır. 115.000 öğrenciye sahip olan Bingazi Üniversitesi ve 60.000 öğrenciye sahip olan Trablus Üniversitesi Libya’daki üniversitelerin en büyükleri ve en eski olanlarıdır. Bu özellikler itibariyle yapılan mutabakatın mesleki ve teknik eğitim düzeyinde olması yerindedir.
Moritanya ise Batı Afrika’da bir İslam cumhuriyetidir. 4 milyonluk, yüzölçümü olarak Türkiye’nin iki katı büyüklüğündeki bu ülke çok sayıda etnik gruptan oluşuyor. Coğrafyasının % 97’si çöl olan bu ülkede kölelik varlığını sürdürüyor. Bir Fransız sömürgesi olan Moritanya, sömürgeye en fazla direnen ülkeler arasında olmuş. Fransızların asimile etmek için açtıkları okullara Moritanyalılar “Kafirlerin Okulu” diyerek gitmemişler. Moritanya İslam Cumhuriyeti, Fransa’nın neredeyse yüz yıllık sömürge yönetiminden sonra 1960 yılında bağımsız bir ülke oldu. Moritanya bir İslam cumhuriyetidir ve bu nedenle özellikle Nukşot ve Nouahdibou gibi büyük şehirlerde oldukça fazla sayıda Kur’an Okulu faaliyet göstermektedir. Ayrıca ülkede medrese eğitimi de önemli oranda yer tutmaktadır. 2010 yılında medreselerin sayısı 9.170 olarak tahmin edilmekteydi. Bu tür kurumların çoğu Arap edebiyatı, Kur’an, İslami çalışmalar (teoloji, İslam hukuku, tarih, vb.) ve aynı zamanda diğer temel bilgiler (matematik, resmi diller, coğrafya veya fizik) üzerine dersler vermektedir. Medreseler bölgenin siyasi ve kültürel gelişmesinde son derece kritik bir rol oynamaktadır. Örneğin medreselerin, ulusal para biriminin çıkarılmasına, ulusal eğitim müfredatının Araplaştırılmasına ve Moritanya metal şirketlerinin millileştirilmesi çağrısına ek olarak, Fransa ile siyasi ve kültürel ilişkileri gözden geçirmek gibi talepleri Moritanya’daki ulusal partiler tarafından benimsendi ve hükümet tarafından onaylandı. Moritanya’daki çoğu siyasi muhalefet, Medrese mezunları tarafından yönetildi. Moritanya’da zorunlu Eğitim Yasası uyarınca 6-14 yaş arası çocuklar için ilköğretim zorunludur. Ortaöğretim iki seviyeye ayrılır. İlk seviye 4 yıl sürmektedir ve bu seviye genel bir akademik müfredatın izlendiği kolejlerde gerçekleşir. İkinci seviye ortaöğretim dersleri liselerde verilir. Yükseköğretim sistemi, öğrenci nüfusunun yaklaşık %70’ini içerisinde barındıran Nouakchott Üniversitesi ve Laayoune’deki İslami Bilimler Üniversitesi olmak üzere iki üniversiteden ve iki yükseköğretim okulunun yanı sıra birkaç yükseköğrenim enstitüsünden oluşur. Hâlihazırda 22.469 öğrenci kamu yükseköğretim sistemine kayıtlıdır.
Moritanya’nın eğitimi böyleyken Türkiye ile yapılan anlaşmada, Moritanya basınına göre, her iki taraf da örgün ve yaygın eğitim alanında bilgi, uzmanlık ve bilimsel yayın paylaşımı alanlarında işbirliğini ve kolaylaştırmayı teşvik etmek; ayrıca eğitim, müfredat geliştirme, kalite ve değerlendirme ile öğretmenlerin, okul müdürlerinin, idari personelin ve eğitim müfettişlerinin mesleki eğitimi alanlarında ortak araştırma faaliyetleri yürütme yer almaktadır. Görüldüğü gibi Afrika zirvesinde Moritanya’yla yapılan eğitim anlaşması eğitimin her alanını kapsıyor. Umulur ki Türkiye içinde bulunduğu seküler eğitimi, oraya transfer etmeye kalkmaz, Libya ile olduğu gibi, mesleki ve teknik eğitimle sınırlı kalır.
