“Oyun, çocuğun ruhsal bir yaşantısı olup bütün kültürün kaynağını oluşturur.” Demiştir bir Alman pedagog olan Herman Nohl.
Ayette (Hadid-20) Yüce Rabbimizin söylediği gibi dünya hayatı bir oyundan ibarettir. Bu gerçekten mütevellit, doğduğumuz andan itibaren oynadığımız bütün oyunlar bu dünya oyununa talimden ibarettir diyebiliriz. Bu dünya oyununda ahlaki kurallara göre mi yer alıyoruz yoksa ahlak dışı davranışlar sergileyerek mi katılıyoruz bu oyuna. Bebeklikte bize oynanan, bizimde kendi bebeklerimize oynadığımız “Cee” oyunu gibi, kendimize ve çocuklarımıza bir kandırmaca öğretisi mi yapıyoruz. Çocuklar oyun kurallarının ne anlama geldiğinin farkında olmadan yedi yaşına kadar oyunları izleyerek ve taklit ederek öğrenir. Sorgulamaz, sadece kurallara uygun tekrarlarla oyunu oynar, öğrenir. Kuralların ne anlama geldiğini bu yaştan sonra anlamaya başlar.
Piaget’e, yaşlarına bağlı olarak, çocukların doğru ve yanlışa ilişkin görüşlerinin değiştiğini gözlemlemiştir. Ayrıca yaşa bağlı değişimleri, çocukların oyun oynarken kuralları uygulayış biçimlerinin verilebildiğini söyler.
Çocuk, eğitiminde birçok öğrenme alanları mevcuttur. Bu öğrenme alanlarından biri de çocuğun karakter ve ahlâkının uygulama alanı olan oyundur. Ahlak gelişiminde de oyun yoluyla örnek aldığı kişilerin davranışlarını taklit ederek öğrenme gerçekleşir. Çocuklar ilk ve en yakın çevreleri olan ebeveynleriyle olan iletişim sonucu ahlaki değerleri kazanır.
Anne baba ve kardeşler, bebeklikle birlikte çocuğun seviyesine uygun oyunlar oynayarak onun dünyasına girer ve çocukla iletişim sağlar; sevgi ve güven bağı oluşturur. Aile erken çocukluk çağı döneminde ahlak ve görgü kurallarını çocuğun gelişim düzeyine uygun bir şekilde özellikle rol model olarak öğretemez ise; çocuk başkalarından edindiği izlenim ve tecrübeleri değer yargıları olarak benimser. Bu ortamda geliştirdiği tecrübeler, yetişkin hayatında kişiliğinin temelini oluşturacaktır.
Ahlak kurallarını benimsemekte ve uygulamada kolaylık sağlamak çin çocuklara küçük yaştan itibaren ahlak kurallarının verilmesi gerekir. Anne ve babalar, çocuğu davranışın yanlışlığı ve doğruluğu konusunda nedenleri ile bilgilendirir ve yaşantısına bunu yansıtırsa; çocuğun doğru ahlaki davranışları edinmesi kolaylaşır. Oyun yoluyla öğretimle bu davranışları edinmesi güzel bir yöntemdir.
Çocuk Ahlaklı Olmayı Nasıl Öğrenir?
İlk çocukluk yıllarında ahlak gelişiminde oyun ile hem beden hem ruh kendini ifade etme imkanı bulur. Oyun yolu ile çocuklar kendi özdenetimini edinir. Oyunların çoğu birlikte oynanan grup oyunlarıdır. İster yetişkinlerle ister akranlarıyla oynasın bu oyunlarda çocuklar yarışır, rol alır, rakip olur ya da grup olur. Ortak bir şekilde karar alır, strateji geliştirir, kurallara uyarak yenerler, yenilirler. Bu şekilde oynadıkları oyunlarla, eşit haklarla güçlerini deneyen, empati kuran, rekabet duygusu yaşayan çocukların sosyal ve ahlaki duygularının gelişimi sağlanmış olur. Oyunda iş birliğini ve yenme duygusunu edinirken, yenildiğinde de hırs yapmamayı, hileye başvurmamayı öğrenir. Gerektiğinde ne zaman yardım isteyeceğini, başkalarına ne zaman ve nasıl yardım etmesi gerektiğini öğrenir. Erken yaşta oyunları ahlaki çerçevede oynamayı öğrenen çocuklar, yetişkinliklerinde de ahlaki değerlere önem veren ve uygulayan bireyler haline gelirler. Aksine, küçüklüğünden itibaren yeterince oyun oynamamış, çağımızda olduğu gibi kapalı ev ortamlarında büyümüş, arkadaş ilişkisi edinmemiş, büyükleri tarafından kısıtlanmış çocuklar büyüdüklerinde de kendilerine ve başkalarına güvenmeyen, hür iradelerini kullanmakta imtina eden kişiler olabilir.
Çocuk, sergilediği davranışın doğruluğunu ve yanlışlığını ailede ve okulda öğrenirken bunlara uymanın önemini oyun ortamında yaparak ve yaşayarak kavrayabilmektedir. Daha ilk anne babasıyla oynadığı temel oyunlarda sıra olma, hak yememe, hile yapmama, yenilgiyi kabul etme, zarar vermekten kaçınma gibi ahlaki davranışlar örnek olunarak ve sözel olarak verilmeli uygulanmalıdır. Bu şekilde akranlarıyla oynarken de bencillik, saldırganlık gibi olumsuz davranışlardan kaçınır iyilik yapan ve yardımcı olan biri haline gelerek grup bilinci oluşur. Fıtratı gereği zaten oyun içindeki ahlak kurallarına uyma eğilimindedir. Lakin eğitimcisi, ailesi ya da akranlarından ahlaki davranışları oyun içerisinde uygulandığını görmezse ya da tam aksi olumsuz durumları sürekli tecrübe edinirse bu yöndeki davranışların güçlenmesine neden olunur.
Çocuklarda oyun ahlakının geliştirilmesi, onların sosyal becerilerini, empati yeteneklerini ve problem çözme becerilerini artırarak yetişkinlikteki şahsiyetlerinin oluşmasına da katkı sağlar. Çocuklara oyun ahlakı öğretirken bazı önemli noktalara da dikkat edilmelidir. Bu hususlar şu şekilde sıralanabilir:
1. Örnek Olmak
Çocuklar yetişkinlerin davranışlarını taklit ederler. Ebeveynler ve öğretmenler, iyi bir oyun ahlakı sergileyerek çocuklara olumlu örnekler sunmalıdır. Bu, adil oynamak, kaybetmeyi kabullenmek ve kazanmayı alçakgönüllülükle karşılamak gibi davranışları içerir.
2. Kuralları Açıklamak
Oyunların kurallarını çocuklara açık ve anlaşılır bir şekilde açıklamak önemlidir. Kuralların neden önemli olduğunu ve herkes için adil bir oyun ortamı sağlamaya nasıl yardımcı olduğunu vurgulamak gerekir.
3. Empatiyi Teşvik Etmek
Çocukların diğer oyuncuların duygularını anlamaları ve saygı göstermeleri önemlidir. Kendilerine nasıl davranılmasını istiyorlarsa başkalarına da kendilerinin o şekilde davranmaları gerektiğini düşünmeleri sağlanmalıdır. Bu şekilde empati gelişimi de desteklenir.
4. Sırayla Oynamanın Önemini Vurgulamak
Çocuklara sırayla oynamanın ve herkesin eşit şanslara sahip olmasının önemini öğretmek, sabır ve adalet duygusunu geliştirir.
5. Yenilgiyi ve Kazanmayı Yönetmek
Kazanmanın ve kaybetmenin birer oyun parçası olduğunu anlamaları önemlidir. Kaybettiklerinde sakin kalmayı ve kazandıklarında kibirlenmemeyi öğrenmeleri gerekir.
6. Dijital Oyun Ahlakı
Çevrimiçi oyunlar söz konusu olduğunda, çocuklara internette güvenli kalmanın ve diğer oyuncularla saygılı bir şekilde iletişim kurmanın önemini öğretmek kritik öneme sahiptir.
7. Zaman Yönetimi
Çocukların oyun oynamaları ve diğer faaliyetler arasında sağlıklı bir denge kurmaları önemlidir. Bu, onlara zaman yönetimi becerileri kazandırır.
8. Müdahale ve Rehberlik
Ebeveynler ve öğretmenler, çocukların oyun ahlakıyla ilgili sorunlar yaşadıklarında müdahale ederek rehberlik sunmalıdır. Yanlış davranışı kendilerinin bulmalarına ve düzeltmelerine yönelik yine küçük oyunlardan faydalanılabilir. Bu, olumsuz davranışları düzeltmek ve olumlu davranışları pekiştirmek için bir fırsattır.
Çocuk oyunlarında oyun ahlakını uygulamak, çocukların saygılı, adil ve duyarlı insanlar olarak yetişmelerine yardımcı olurken, hem oyun alanında hem de gerçek hayatta başarılı ve sağlıklı ilişkiler kurmalarına katkı sağlar.
Formun Üstü
Güzel ve estetik davranış sergileyen kişilerin yeryüzünde çoğalmasını istiyorsak küçük yaşlardan itibaren her yaptığının güzelini, daha iyisini yapmaya çalışan; iyiliği ve ahlaki davranışları ortaya koyan çocuklar yetiştirmemiz gerekmektedir ki güzelliklerin yayılmasına vesile olalım.
