Osmanlı’da Yurt Dışı Eğitim ve Modernleşme

Aynur Erdoğan(*): Osmanlı’da Yurt Dışı Eğitim ve Modernleşme

Yurt dışı eğitimi üzerine yapılmış çalışma ve yazılmış eserlerin sayısı oldukça sınırlı. Aynur Erdoğan bu alanda bir ilk diyebileceğimiz kapsamlı bir eser kaleme almış. Sosyoloji ve tarihi tarafları ile eser ayrı bir nitelik taşımakta. Özellikle araştırmacılara ve bu alanda çalışanlara kaynaklık edebilecek tarafları, bu kitaba ayrı bir önem kazandırmakta.

Yurt dışı eğitim, günümüzde uluslararası öğrenci hareketliliğinin aldığı yeni biçimle, en fazla küresel ekonominin önemli bir bileşeni olarak değerlendiriliyor. 19. yüzyılda ise bu uygulama modernleşmenin, bilgi ve teknoloji üretiminin, yönetici elit kadro oluşumunun ve hatta uluslararası siyasetin en önemli unsurlarından biriydi. Osmanlı Devleti tarafından da kurumsal modernleşmenin hayata geçirildiği Tanzimat döneminden başlayarak Cumhuriyet’in ilanına kadar olan süreçte değişen ve gelişen modernleşme politikalarının, eğitim felsefesinin, uluslararası eğilimlerinin etkisiyle farklı anlamlar yüklenen önemli bir uygulama oldu. Osmanlı Devleti’nin yurt dışına öğrenci gönderme uygulaması, Hüsrev Paşa’nın 1830 yılında beş öğrenciyi tahsil için Paris’e göndermesiyle başladı. 1835 yılında ise Osmanlı öğrencileri devlet bursuyla İngiltere, Fransa ve Avusturya’ya gönderilirken Osmanlı Devleti’nin siyasi konjonktürüne ve süreç içerisinde modernleşme anlayışında yaşanan değişime bağlı olarak öğrenci sayıları ve eğitim alanları değişse de sürgit bir uygulama haline geldi. Yurt dışı eğitimin bu sürekliliği, modernleşme süreçlerinin tespitini ve Osmanlı’nın modernleşmeye yüklediği anlamların keşfini sağlayan bir durum.

Bu çalışma, günümüzde halen devam eden ve en sıkıntılı tarihi süreçlerde bile terk edilmeyen yurt dışı eğitim uygulamasının Osmanlı modernleşmesinin evrelerinde yüklendiği söz konusu anlamları ortaya çıkarma amacıyla sosyolojik çözümlemeler yapmayı amaçlıyor. Öğrencilerin gönderilme saikleri, Osmanlı Devleti’nin öğrencilerden beklentileri, onlara yönelik toplumsal algı, siyasi kaygılar, Batı düşüncesiyle temas kanalları, Osmanlı okullarında eğitim alanlardan farkları, eğitim ve istihdam alanları, kendi toplumsal değerlerine yabancılaşmaları, Osmanlı modernleşmesine etkileri vb. konuların ele alındığı eser, tarihsel sosyolojik metodolojiyle modernleşme tarihimize ışık tutuyor. Titiz bir arşiv çalışmasının sonucu olan çalışmada Tanzimat, II. Abdülhamit ve II. Meşrutiyet dönemlerinin modernleşme tipolojileri çıkarılıyor. Bu dönemlerde yurt dışı eğitim uygulamasında yaşanan değişimler ve yönelimler, Osmanlı Devleti’nin modernleşme politikalarını uygularken amacının ve bu politikaların istenmeyen sonuçlarının neler olduğuna ayna tutuyor.

Maarif kütüphanesinin mütemmim cüzü, olmazsa olmaz kitabı.

Büyüyenay Yayınları, 2016, 492 s.

(*)AYNUR ERDOĞAN, İstanbul Üniversite Edebiyat fakültesi Tarih ve Sosyoloji Bölümlerinde lisans eğitimini 2006 yılında tamamladı. Aynı yıl aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı’nda başladığı Yüksek Lisans eğitimini 2009 yılında, doktora eğitimini 2013 yılında bitirdi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümünde öğretim üyesidir.