Millî Eğitim Temel Kanunda eğitimin genel amacının “Milli, ahlaki, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen; beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere sahip kişiler yetiştirmek” olduğu yer alır. Bu genel amacın ders programları ile mücessem hale geldiğini görmekteyiz. Fakat kanunun yayımlandığı 1973 yılından bu yana bu temel insani değerler, yetişen nesillere hangi araçlar kullanılarak etkili biçimde kazandırılmıştır, daha doğrusu kazandırılabilmiş midir? Mevcut eğitim sistemimiz ve müfredatımız ile öğrencide iyi karakter oluşturulabilir mi?
Karakter, “Ayırt edici nitelik, bir bireyin kendine özgü yapısı, onu başkalarından ayıran temel belirti ve bireyin davranış biçimlerini belirleyen ana özellik, öz yapı, seciye” olarak tanımlanır. Modern Arapça sözlüklerde karakterin hulk(çoğulu ahlâk) kelimesiyle karşılandığı görülmektedir. Karakter, kalıtımsal etkiler, soydan gelen özellikler ve olgunlaşmanın bütününden oluşur. Karakter, kişinin diğer kişilerin iyiliği için en iyisini yapmaya çalışma isteğini ve ahlaki düşüncesini, dürüst ve sorumluluk sahibi olma gibi davranışlarını kapsar.
Karakterli insan ise davranışlarını toplumun değer yargılarına, kültürüne uygun biçimde yönetebilen, değerler sistemini içselleştirmiş olan kimsedir. İyi karakter kişinin topluma olumlu değerler katabiliyor olmasını adil, eşit ve diğer insanlara saygılı hayat olayları karşısında hüküm verme, dikkatli düşünme, doğru seçenekleri seçme ve bunları harekete geçirme, yapma yeteneğidir.
İyi karakterin temeli, temel ahlaki değerleri teşvik ederek atılabilir. İyi karakterin temellerini oluşturan merhamet, dürüstlük, adalet, özen, nezaket, sorumluluk, kendine ve başkalarına saygı gibi ahlaki değerler aşamalı olarak, önce düşünme, duygu olarak hissetme ve davranışı ortaya koyma şeklinde oluşabilir. Mesela merhamet duygusunu öncelikle anlar, merhamet duygusunu hissettikçe hassasiyet geliştirir ve son aşamada artık karakterinde bu duygu yer alır. Peki karakter eğitimi nedir, nasıl uygulanabilir?
Neyin etik olarak doğru eylem olduğu, doğruya sahip olma ve doğru olanı yapma süreci insan deneyimlerinin sonucunda anlaşılmaktadır. Karakter eğitimi, öğrencilerin sorumluluklarını taşıyabilecekleri makul seçimler yapabilmelerine imkân sağlayan bilgi beceri ve yeteneklerinin geliştirilmesi demektir.
Etkili karakter eğitimi için okul yaşamının tüm basamaklarında temel değerleri teşvik eden maksatlı, inisiyatifi eline alan ve kapsamlı bir yaklaşım gereklidir. Bunun için de fırsatların oluşmasını beklemek değil üzerinde düşünülmüş yolların planlanması gereklidir.
Karakter eğitiminin amacı; sorumluluk, saygı, dürüstlük, kibarlık, adillik ve işbirliği gibi değerleri kazandırarak bireylerin sahip oldukları erdemleri ve karakter güçlerini geliştirmektir.
Karakter eğitiminin amaçları okullar düzeyinde ifade edilebilir. İlkokullarda iyiyi bilen, iyiyi seven, kendini okula ait hisseden ve yeterlik hissi gelişmiş çocukların yetiştirilmesine yönelik eğitim planlanırken; Ortaokullardaki karakter eğitimi programları sorunlu davranışları azaltmaya, olumlu sosyal davranışları ve sosyal bilinci arttırmaya yönelik olmalıdır. Üniversite ve kolejlerdeki karakter eğitimi uygulamaları; tehlikeli ve yasalara aykırı işlerle mücadele etmeyi, olumlu tutum ve davranışlar sağlamayı, ahlaki ve kültürel değerleri akademik değerlerle birlikte özendirmeyi, bütüncül kişisel gelişimi sağlamayı ve vatandaşlıkla ilgili sorumlulukları teşvik etmeyi hedeflemelidir.
Karakter eğitiminin üç temel girdisi bulunmaktadır. Bunların birincisi, doğuştan gelen yetenekler, engeller ve kişilik özellikleri ile ne olduğumuz; ikincisi, çevresel etkilerle ne hale geldiğimiz ve üçüncüsü ahlaki bilinç ve ahlaki sorumluluk çağına ulaştığımızda ne olmaya karar verdiğimizdir. Karakter eğitimi programlarıyla, ilkokullardan başlayarak öğrencilerin ahlaki sorumluluk çağında ne olmak istediklerine dair soru karşısında, ahlaki bir kimlikle ahlaki bir kişiliği yansıtan cevaplar verebilmelidir. Çünkü ahlaki kimlik bireyin kendisinin “kim” olduğunu, temel ahlaki değerlerle açıklamasını; ahlaki kişiliğin bir boyutu ise gelecekte kim olmak istediğine dair ahlaki hedefler koymasını ifade etmektedir.
Karakter eğitiminde izlenebilecek bazı stratejiler bulunmaktadır. Bunlar akran iletişimi, model olma yoluyla doğrudan öğretim, mentor sağlama ve tümevarım stratejileridir (Berkowitz ve Grych, 2000). Akran iletişimi; işbirlikli çalışmalar, oyun oynama, proje ve tartışma gibi yöntem ve tekniklerle öğrencilerin birbirlerine duygu ve düşüncelerini aktardığı, ama aynı zamanda karakter eğitiminin ilgilendiği ahlaki değerlerle sosyal becerileri geliştirebilecekleri bir süreç açısından önemlidir. Model olma yoluyla doğrudan öğretim, özellikle henüz akran etkisinin belirginleşmediği okul öncesi dönemde ve ilkokul yıllarında etkin bir biçimde kullanılabilir. Okulda öğretmenler evde ebeveynler, çocuklarda geliştirmek istedikleri değer, davranış, duygu ve becerileri öncelikle kendileri sergileyerek bu değer, davranış, duygu ve becerilerin doğrudan öğretimini gerçekleştirebilirler. Mentor sağlama stratejisinde öğrencilere entelektüel, sosyal, duygusal ve ahlaki yönleri gelişmiş ve bu konuda öğrencinin de kendisine
örnek alabileceği karizmatik niteliklere sahip bir rehber sağlanır. Bu rehber, yetişkinler olabileceği gibi akranlar da olabilir. Öğrencinin bu mentor eşliğinde ilgili niteliklerini geliştirmesi beklenir. Tümevarım yöntemiyle öğrencinin, kendisinin doğru bulduğu ve rahatsız olduğu davranışlardan yola çıkarak tüm insanların takdir edebileceği ya da rahatsız olabileceği davranışlara ilişkin empati kurarak ve bakış açısı edinerek çıkarımlarda bulunması sağlanır.
Karakter eğitimini önemli kılan etken nedir, neden önemlidir dersek; karakter eğitiminin erdemlere odaklanmasıdır. Erdem; Ahlakın övdüğü iyilikçilik, alçak gönüllülük, yiğitlik, doğruluk vb. niteliklerin genel adıdır. Zamanı, kültürü ve bireysel seçimleri aşan objektif ahlaki standartlardır.
