Eğitim kurumlarında, görmezden gelinen, zamanında önlemi alınmayan güvenlik sorunlarının farklı problemlere dönüşmesi kaçınılmazdır. Okul güvenliği kavramı genel anlamda; öğrencilerin, öğretmenlerin ve diğer okul personelinin okul içerisinde ve çevresinden kaynaklanan şiddet olayları, saldırgan davranışlar, doğal afet ya da kazalar veya kötü alışkanlıklar gibi istenmeyen durumlara karşı korunmaları ve okulda kriz ortamı yaşanan durumlarda can güvenliğinin sağlanması olarak tanımlanabilir.
Başka bir tanımlama ile: “Öğrenci ve okul personelinin okul içinden ya da çevreden kaynaklanan suç, şiddet, saldırganlık, zorbalık, hırsızlık, vandalizm, madde kullanımı, taciz gibi istenmeyen davranışlara karşı korunmaları ve okulda bir kriz ortamı yaratabilecek olağanüstü hâllerde can güvenliklerinin en üst düzeyde sağlanmasıdır.’’
Güvenli okul, öğrencilerin güvenli bir eğitim ortamında akademik ve sosyal becerilerini sergiledikleri, sorunlarına çözüm bulabildikleri ve herkesin birbirine saygılı davrandığı; eğitim-öğretimin korkudan, şiddetten ve kaygıdan uzak, gerçekleştirilebileceği bir ortamı ifade eder.
Okullarda yaşanan sorunlara genel olarak bakıldığında; okul ve çevresindeki kavga, gürültü; öğrenci, öğretmen veya veli tarafından sergilenen öfke, şiddet ve saldırgan davranışlar, çeteleşme, zarar verici aletlerin okula getirilmesi, küfür, tehdit, fiziksel saldırı sonucu yaralanmalar, taciz vakaları gibi durumlar yaşanabilmektedir. Suç unsuru oluşturan bu tutum ve davranışlar okul iklimine zarar vereceğinden korku, kaygı ve güvensizlik hissine oluşturarak eğitim öğretim sürecinin bozulmasına; bu davranışlara tanık olan öğrencilerin de psikolojik ve sosyal gelişiminin olumsuz etkilenmesine neden olabilecektir.
Güvenli okul ortamı inşa etme ve bu ortamları sürdürülebilir hale getirmek için okul yöneticileri, öğretmenler, öğrenciler, veliler ve diğer paydaşların bu konuda bilinçli ve tedbirli olmaları gerekir.
Güvenli Okulların Özelikleri
Güvenli okul kavramı; şiddet ve saldırgan davranışlara ilave olarak, taciz, uyuşturucu madde kullanımı ve bağımlılığı, kriz durumları; deprem, yangın, sel, terörist saldırılar, kimyasal ve nükleer sızıntılar, trafik ve savaş durumları gibi çok sayıda konuyu kapsamaktadır. Okul güvenliği; okulda bir kriz ortamı yaratabilecek olağanüstü hallerde, can güvenliklerinin en üst düzeyde sağlanmasıdır.
Güvenli okul ortamı öğrencilerin okulda öğrenmesi, kendilerini iyi hissetmesi ve kişilik gelişimlerini sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesi, temel psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması açısından gereklidir.
Öğrenme açısından güvenli bir ortamın önemi Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramına dayalı olarak da açıklanabilir. Bu kurama göre, insan ihtiyaçlarından ilki, hava, su, yemek gibi yaşamını sürdürmesi için zorunlu olan fiziksel ihtiyaçlardır. İkinci sırayı güvenlik gereksinimi almaktadır. Zira insan içinde bulunulan ortamın güvenli olmasına ihtiyaç duyar.
Güvenli bir okul ortamına sahip okullarda, okul personeli arasında olumlu iletişim, öğrencilere karşı olumlu yaklaşım, düzenli bir okul ve sınıf ortamı, moral düzeyi yüksek olan öğrenciler ve okul personeli, öğrencilerle aktif bir şekilde ilgilenme ve öğrenciler arasında olumlu sosyal ilişkiler, her türlü tehlike ve olası doğal afetlere karşı alınmış tedbirler vardır.
Güvenli okulların özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Olumlu okul iklimi, kaliteli akademik öğretim
- Danışmanlık hizmetlerinin sağlanması.
- Krize hazırlık ve krize müdahale planlarına sahip olma
- Okuldaki planlama ve politika belirleme kararlarına öğrencilerin katılımı.
- Güvensizlik, kaygı ve üzüntü ile sonuçlanan zorlayıcı önlemlerin olmaması
- Şiddet önleme, çatışma çözümü ve krize müdahale plan ve programlarının olması.
- Akran arabuluculuğu ve çatışma çözüm tekniklerinden oluşan önleme programlarının uygulanması.
- Çevresel tasarımlar ve teknolojik buluşların, öğrencilerin ve eğitimcilerin güvenliğine katkı sağlayabilecek olanlarından yararlanma.
- Okul güvenliğini sağlama ve şiddeti önlemeye yönelik yazılı müdahale planlarının olması.
- Okul yönetimi, öğretmen, öğrenci, veli ve diğer okul çalışanları ile karşılıklı kaliteli iletişimin sağlanması
- Kolluk güçleriyle iş birliği halinde olma, gerektiğinde hızla destek alma
- Her türlü bağımlılıkla mücadele halinde olma
- Saldırganlığın nasıl ele alınacağı ile ilgili yapılandırmalar
- Öğretmenlerin eğitimi için özel programlar kullanılması
- Kaza ve afetlere karşı hazırlıklı ve tedbirli olma
Yapılan çeşitli araştırmalarda katılımcılar görev yaptıkları okulları yeterince güvenli bulmadıklarını, güvenlik görevlisi, okul giriş çıkışları ve güvenlik kameralarının yetersiz olduğunu ve nöbetçi öğretmen uygulamasının okul güvenliğinin sağlanmasında yeterli olmadığı, binaların yeterince dayanıklı olmadığı fikrinde olduklarını belirtmişlerdir.
Güvensiz olarak algılanan okul ortamlarında öğrencilerin kişisel gelişimlerinin ve akademik başarısının olumsuz etkilendiği bazı araştırmaların sonucunda ortaya konmuştur.
Güvensiz bir okul ortamında yöneticiler ve öğretmenler arasında iletişim eksikliği vardır ve sorun çözmede koordineli değildirler. Olumsuz öğrenci davranışları yüksek düzeydedir. Kurallar belirsiz ve ödüllendirme aktif kullanılmamaktadır. Öğrenciler aidiyet duygusu hissetmediği gibi ihmal edildiklerini düşündükleri ortamlardır. Okul güvenliği yetersiz olan okullarda uygulanan diğer olumsuz tutumlar şu şekilde sıralanabilir:
- Disiplin problemleri olan okullarda kurallar açık değildir ve tutarsız bir şekilde uygulanmaktadır;
- Öğrenci davranışlarına belirsiz veya dolaylı tepkiler verilmektedir;
- Öğretmenler ve yöneticiler öğrencilerin yanlış davranışlarına ilişkin olarak görüş ayrılığına düşmekte veya okul kurallarını tam olarak bilmemektedirler;
- Yanlış davranışlar göz ardı edilmektedir;
- Öğrenciler okulda kuralların uygulandığına inanmamaktadır. Ayrıca;
- Okulun büyüklüğü, öğretim kaynaklarının yetersizliği;
- Öğretmen ve okul yöneticileri arasında iş birliğinin yetersizliği ve okul yöneticilerinin pasif davranış sergilemesi
Bu tür olumsuz tutum ve davranışların ortadan kaldırılması; güvenli okul ortamının oluşturulması için öğrencilerin, öğretmen ve okul yöneticileri tarafından desteklenmesi, öğrencilerin okulda kendilerini güvende hissetmesi, öğrencilerin ve öğretmenlerin karşılıklı güven odaklı olmaları, okul kurallarının açık, tutarlı ve tarafsız bir şekilde belirlenmesi ve uygulanması; öğretmenlerin farklı öğretim yöntem ve tekniklerini kullanmaları yarar sağlayacaktır.
Okullar hem öğretmenlere hem de öğrencilere güvenli bir çalışma ortamı sağlamalıdır ki, rahat ve huzur ile birlikte akademik ve sosyal başarı yükselsin.
Okul Güvenliğini Sağlamak Üzere Alınabilecek Önlemler Neler olabilir?
- Okullarımız, özellikle şehir merkezlerinde, etrafı yüksek demir parmaklıklarla çevrilmiş olmasına rağmen, isteyen herkes bir yolunu bulup okula rahatça girip çıkabilmektedir. Dışarıdan gelebilecek tehlikeler için okul bina ve alanlarına (bahçe, spor salonu, koridorlar) güvenlik görevlisi ya da görevli personel yerleştirilebilir. Giriş-çıkış kapılarının sayısı, denetimi gözden geçirilerek kurallar oluşturularak uygulamaya konulmalıdır.
- Güvenlik görevlisi, görevli personel ve nöbetçi öğretmenlerin yanı sıra güvenlik kameraları sürekli ve aktif çalışır durumda olmalıdır.
- Bu bağlamda öğretmenlerin nöbet yerleri belirlenirken suç ve şiddet olaylarının yaşanabileceği tenha yerler göz önünde bulundurulmalıdır.
- Doğa ya da insan kaynaklı felaketler öğrenciler ve okul personeli için hayati tehlike oluşturabilmektedir. Özellikle okulların kazan dairelerinin, elektrik panolarının ve yangın söndürme ekipmanlarının sıkı bir şekilde denetlenmesi sağlanmalı; doğalgaz kaçağı, deprem, sel ve yangın ihtimaline karşı okul içinde ve dışında gerekli önlemlerin alınmalıdır.
- Okulda kaza ve yaralanmalara yol açabilecek unsurlar (bozuk veya kırık kapılar, pencereler, lavabolar, pano, bayrak direği, bahçe ve koridorların zemini gibi) gözden geçirilmeli, olası kaza ve yaralanmaları önlemeye dönük önlemler alınmalıdır.
- Okulda ortak kullanılan tuvalet, lavabo, kantin alanları öğrenci sayısı dikkate alınarak yeter sayıda ve uygun bir şekilde yapılmalı eksiklikler varsa giderilmelidir.
- Lavabolar, sınıflar ve koridorların hijyenik olması sağlanmalı, kantinler öğrencilerin başta sağlıklı beslenme ve kırtasiye gereksinimlerini karşılayabilmeli, ısıtma, aydınlatma ve havalandırma sistemleri sağlık koşullarına uygun nitelikte olmalıdır.
- Okullarda ikili eğitim yapılmak zorunda kalındığı durumlarda güvenlik ve sağlık sorunlarını artmaktadır. Çok erken okula gelme, çok geç saatlerde okuldan çıkma okul içerisinde veya çevreden gelebilecek tehlikelerin artmasına sebebiyet verebilmektedir. Yaşanabilecek olası bir elektrik kesintisinde izdiham oluşabileceğinden okulda jeneratörün bulunması sağlanmalıdır.
- Okul bahçesinin aynı zamanda otopark alanı olarak kullanılması, özellikle öğrenci servisleri ile personel ve ziyaretçi araçlarının yaratabileceği güvenlik sorunları dikkate alınarak gerekli önlemler alınarak gerektiğinde trafik ekipleri ve okul polislerinden destek sağlanmalıdır.
