Gazali İhyâ’ulumi’d-din adlı eseinde, ilmin en büyük faydasının, insanları kötü huylardan arıtıp saadete ulaştıracak güzel huylarla süslemek olduğunu söyler ve bunu ilim öğrenmenin gayesi olarak gösterir. Gazâlî’ye göre okul, öğrenim yoluyla çocuğun kalbine, iyi insanlara karşı sevgi ve muhabbet tohumunun ekildiği yerdir.
Eğitim, insanların tüm gerekli bilgi, beceri ve anlayışı edinmelerini sağlamanın yanı sıra kişiliklerini, duygularını ve davranışlarını geliştirmelerine de yardım etmedir. Aynı zamanda ailenin, okulun ve çalışma kurumlarının birlikte, estetik bakış açılı insanlar yetiştirmeye çalışmasıdır. Güzel düşünmek, güzel duyumlamak ve güzel davranmak bilinçliliği, ahlaklılığı ve olgunluğu yaşam felsefesi yapmış olmanın neticesidir. Eğitim teriminin kaynağı olan “Terbiye” kelimesi Yaratıcı’nın emirlerine itaat ederek yükselmeye ve yükseltmeye çalışmayı; kemale ermeyi ifade etmektedir. Bu nedenle eğitim kurumları, fasih konuşan ve erdemli bireyler yetiştirmelidir. Bu bağlamda eğitimde öğretmen ve öğrencinin güzel davranışları nasıl olmalıdır?
Gazali öğretmenin güzel davranışları ile ilgili şu başlıkları ele almıştır (Gazali, C.I, s.140-147):
1. Öğrenciye karşı şefkatli olmak
2. Öğrenciden herhangi bir mükafat veya karşılık beklememek
3. Öğrenciye güzel nasihatlerde bulunmak
4. Öğrencileri kötülüklerden men etmek
5. Kendi alanı olmayan diğer ilimleri kötülememek
6. Her öğrenciye kendi kabiliyeti nispetinde hitap etmek
7. Öğrenciyi aşağılayıcı şekilde konuşmamak
8. Kendi bildikleri ile amel ederek, hal ve hareketleriyle öğrenciye örnek olmak
Eğitim sistemimizde yetişmiş ve yetişmekte olan öğrenci profili maalesef, yardımlaşmaya ve iş birliğine kapalı, saldırgan, iç denetimden yoksun, özgüven duygusu yanlış yönde gelişmiş, başarısızlığının nedenini başkalarına yükleyen, sorumluluktan kaçan, kurallara uymakta sıkıntı çeken, yalan söylemekten çekinmeyen, dinlemeyi öğrenememiş, hatalı anne baba tutumlarından dolayı çeşitli uyum ve davranış bozuklukları gösteren çocuklara doludur.
Bu durumda öğrencilere rehberlik yaparak onların ıslahına katkı sağlayacak olan eğitimcilerimiz şu tutum ve davranışları sergiler:
✓ Güzel davranışa ilgi gösterir ve sınıfta iyi niyet oluşturur; öğrencinin olumsuz davranışına değil, olumlu davranışlarına vurgu yapar.
✓ Öğrencilere karşı güvene dayanan, olumlu tavır geliştirir; (öğrenciler kendilerine değer veren öğretmenlerine sevgi ve saygı duyarlar).
✓ Belli öğrencilere özel ilgi göstermekten sakınarak öğrencilerin adalet duygularını zedelemez.
✓ Sınıf kuralları oluştururken öğrencinin katılımını sağlar.
✓ Sınıf kurallarının nedenlerini açıklar.
✓ Öğrencinin kişiliği üzerine değil, kabul edilmeyen davranışı üzerinde durur.
✓ İstenmeyen davranışın olumsuz sonuçlarını açıklar.
✓ Öğrencilerini yöneticilere, anne ve babalara şikayet etmez.
✓ Disiplini sağlamak için bağırmaz .
✓ Öğrencileri not ve ceza ile tehdit etmez.
✓ Öğrencilerle alay etmez, olumsuz eleştiriden kaçınır.
✓ Vücut dilini doğru ve güzel kullanır.
✓ Öğrencilere kişisel fikirlerini empoze etmez
✓ Özel veya uygunsuz bir davranışı, öğrenci ile bire bir görüşme ile çözer.
✓ Ödül ceza yöntemini doğru kullanır
✓ Öğrencilerin duygularını ve tepkilerini dile getirmesine izin verir.
✓ Sorun çözmekte zorlandığında yetkin kişilerden yardım alır.
✓ Ailelerle yöneticilerle, rehber öğretmenlerle işbirliği yapar.
Merkeze alınması önerilen , öğrenci merkezli eğitime ısrarla vurgu yaptığımız eğitim sistemimizde öğrencinin güzel davranışları neler olmalıdır? İhyau’ulumi’d-din’de öğrencinin uygulaması gereken güzel davranışlar şu şekilde yer almaktadır (Gazali, C.I, s.125-135):
1. Kötü sıfat ve vasıflardan, fena huylardan, kötü ahlaktan temizlenmek ve uzak durmak.
2. Her türlü lüzumsuz işlerden uzaklaşarak kendini tamamen ilme vermek, bütün varlığını ilme bağlamak.
3. Hocasının öğütlerini dinlemek. Öğrendikleri ile hocasına karşı çok bilmişlik yapıp, kibirlenmemek.
4. Hocasının kabul ettiği doğru yolu anlamak ve onda ilerlemek.
5. Belli bir ilim üzerinde tercih yapmak, diğer ilimlerinde gerekli olan kısımlarını almak
6. Rastgele bir ilime dalmayıp önemli olanı tercih etmek, her ilimden güzel olanı alarak ve bütün gücünü ilimlerin en geçerli olanı ahiret ilmine bağlamaktır.
7. Bir bilimi bitirmeden başka bir ilime geçmemek; uygulama ile iyice anlamadan başka bir bilime geçmemek ve o ilimde yükselmek.
8. İlimleri kıymetlendiren sebepleri bilmek. İlimlerin en yücesinin Allah’a ulaştıran ilimler olduğunu bilmek.
9. Öğrencinin okumaktan amacı kalbini kötü huylardan temizleyip güzelliklerle süslemektir ve Allah’ın rızasına ulaşmaktır.
10. İlimlerin amaca olan yakınlığını öğrenip ona göre okuyacağı, dünyayı da ve ahireti ilgilendiren ilmi seçmek.
Öğrenciden beklenilen güzel davranışlar şu şekilde genişletilebilir:
✓ Olumlu yönde davranış geliştirmek (Yalan söylememek, dürüst olmak).
✓ Olumlu yönde arkadaşlık ilişkileri geliştirmek (sınıfta yardımlaşmayı sağlamak).
✓ Öğretmenlerine, arkadaşlarına ve tüm büyüklerine karşı saygılı olmak.
✓ Dini ve ahlaki kurallara riayet etmek.
✓ Okul ve sınıf kurallarına uymak.
✓ Kılık kıyafet, saç ve fiziki görüntü ile temiz ve düzenli olmak.
✓ Hijyen kurallarına dikkat etmek, kişisel bakımını düzenli olarak yapmak.
✓ Türkçeyi güzel ve düzgün konuşmak.
✓ Konuşmalarında nezaket cümleleri (Teşekkür ederim, lütfen gibi) kullanmak.
✓ Okul araç gereçlerini ve kişisel okul materyallerini düzgün kullanmak ve zarar vermemek.
✓ Verilen ödev ve görevleri itina ile yapmak.
✓ Planlı ve programlı ders çalışmak.
✓ İyi arkadaşlar edinmek.
✓ Ders işleyişinde ve ders dışında olumsuz davranışlar göstermemek.
✓ Kitap okuma alışkanlığı geliştirmek.
✓ Sosyal medya ile gereksiz vakit kaybı yaşamamak.
✓ Sanat ve spor dalları ile ilgilenmek.
✓ Yardımseverlik davranışları göstermek ve bunu etrafına yaymak.
✓ Tutumlu olmak, israfa kaçmamak.
✓ Küçüklerine karşı sevgi ve hoşgörülü olmak.
✓ Çevresindeki herkese ve diğer canlılara karşı merhametli olmak.
✓ Olaylar ve ilişkilerde empati yapabilmek.
✓ Vücut dilini güzel ve doğru kullanmak.
✓ Kişilerin veya durumların eksiklikleri ile alay etmemek.
✓ Kıskançlık ya da kibirlilik davranışlarından kaçınmak.
✓ Olaylar ve kişiler hakkında olumlu düşünmek, iyi zanda bulunmak.
✓ Kişilerin arasını bozacak davranışlardan kaçınmak.
✓ Kötü alışkanlık (sigara içmek gibi) edinmekten kaçınmak.
✓ Sözlü ya da fiili şiddetten kaçınmak
Ayinesi İştir Kişinin lafa bakılmaz /Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde / Ziya Paşa(İnsanın aynası işidir, lâfa bakılmaz; bir kişinin aklının seviyesi, yaptığı işte görünür.) Evet, kişinin aynası sadece söylediği sözden ibaret değildir. Fiildir önemli olan; hareket ve davranışlardır.
