اَفَا۬ئِنْ مَاتَ اَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلٰٓى اَعْقَابِكُمْؕ
“O ölür veya öldürülürse gerisin geriye dönüp bu davadan vaz mı geçeceksiniz?”
(Âl-i İmrân 144)
Bu ayet, Hz. Peygamber hayatta iken nazil olmuştu. Bu durumda burada verilen mesaj Hz. Peygamber’in ölmesi ve öldürülmesi olamaz. Çünkü bunun tam tersini ifade eden “Ey Peygamber! Rabbinden sana indirileni tebliğ etmeye devam et. Allah seni insanlardan koruyacaktır” (Mâide 67) ayetiyle tebliğ süreci içinde O’na bir güvence verilmişti. Öyleyse bu ayetin esas mesajı ümmetedir: Ey insanlar O hayattan çekildiğinde -ki O da diğer peygamberler gibi vefat edecektir- sizin davadaki duruşunuz ve durumunuz ne olacaktır? Demek ki mesaj Hz. Peygamber’e değil, ümmetineymiş. Ortaya çıkan tablonun bütünü hesap ederek şöyle bir soru sorulabilir: Lider nerede duruyor, dava nedir ve dava adamının durumu ve duruşu ne olmalıdır?
Lider için TDK sözlüğünde “önder, şef, bir kuruluşun üst düzey yöneticisi, yarışmada birinci, bir partinin genel başkanı” gibi karşılıklar verilmiş. Kelime İngilizce “to lead” yani önde gitmek sözünden leader “önde giden, önder” anlamında olup Türkçe’ye aynı anlamda geçmiş bir kavram Zaten halk arasında lider denildiğinde önder, liderlik denildiğinde de önderlik anlaşılır.
Arapçada bunu karşılayan çok fazla kavram var: reîs, şeyh, emîr, kâid, mürşid, hâdî, dellâl… Bunların içinde siyasal ve toplumsal anlamda reîs, şeyh ve emîr öne çıkarken tekke kültüründe şeyh ve mürşid kavramları tercih edilmiş. Hâdî ve dellâl ise yol gösterici vasıflarını korumuşlar ve toplumsal bir anlama kavuşamamışlar. Ancak dellâl, tellâl şeklinde çarşılarda ilan edici olarak işlev görmüş, hoparlörler ve medyanın çıkmasıyla tarihe karışmış. Emîr özellikle Arap ülkelerinde kral anlamında ıstılaha kavuşmuştur. Reîs ve şeyh toplumsal vasıflarını büyük ölçüde korumayı başarmış.
Türkiye ölçeğinde reîs daha çok toplumsal ve siyasal yapılarda lider anlamında kullanılırken şeyh tekke türü yapılarda yaygınlık kazanmış. Farsça’dan dilimize geçen serdâr ise askeri alanda kendine yer bulmuş.
Lider kavramı her ne kadar batı kökenli olsa da artık Türk dili ve kültürü içinde yerleşiklik özelliği kazanmış ve yukarıda anılan kavramların yerini almış görünmektedir. Kavramın önüne sıfatlar eklenerek hem kullanım alanı zenginleştirilmiş hem de çeşitlendirilmiştir. Her hâlükârda önde giden veya önder anlamı yerini korumuştur. Sözgelimi dinî lider, siyasî lider, cemaat lideri, tarikat lideri, dönüşümcü lider, karizmatik lider… bu kullanımlardan birkaç tanesidir.
Dava kavramına gelince, bu daha karmaşık anlam örgüsüne sahip görünmektedir. Öncelikli ve en çok kullanılan anlamı “yargıda hükme bağlanması gereken konu” olarak karşımıza çıkar. İddia ve sorun anlamları da buna yakındır. Halk arasında da dava denildiğinde ilk akla gelen yargısal anlamdır. Arapça’da dava kavramı dua ve çağırma anlamlarının yanında iddia ve hukuk yoluyla hak talep etme anlamlarında da kullanılmaktadır.
Bizim buradaki kastımız ise ülkü, ideal ve güdülen amaç anlamındaki davadır. Bu anlamdaki davanın varlığı ve değeri sağlam niyetle, inanmakla, azimet sahibi olmakla, kararlı bir duruş ve davranış sergilemekle ortaya çıkar ve ölçülür. Davanın esas varlığı ve değeri ise liderle taçlanır.
Lider davayı sürükleyen, amacına götüren, hedefini gerçekleştirmede bütün varlığını ortaya koyan kişidir. O, inancıyla güven veren, görüşleriyle hedef çizen, duygularıyla heyecan oluşturan, mütevazılığıyla toparlayan, kararlılığıyla yürüten ve sürükleyen, duruşu ve davranışıyla harekete geçirendir.
Lider davanın bir parçası değil, önderi ve örneğidir; davaya inanan, ilkelerine sımsıkı bağlanan, olduğu gibi görünen, göründüğü gibi olan, şahsî değil dava çıkarı peşinde koşandır; her konuda kendisine başvurulan, isabetli kararlar alan, kararlarına dostlarını ortak eden, onların görüş ve düşüncelerine değer veren, toplumsal hafıza oluşturan ve kendi yokluğunda dava arkadaşlarına kararlı olma ve karar alma cesareti aşılayandır.
Lider davayı bir elbise veya aksesuar olarak taşımaz. Davayla bütünleşir, özdeşleşir, ayrılmaz bir özelliği olur ama davayı mülk edinmez, kendiyle birlikte alıp götüreceği, ölümüyle biteceği bir olgu haline getirmez. Kendisinin fânî davanın bâkî olduğu bilincini hem kendi taşır hem de etrafındakilere kazandırır. Etrafındakiler de bilirler ki dava bâkî lider fânîdir.
Dava arkadaşlarının her biri onun bir timsalidir. Kim var denildiğinde etrafına bakmadan “Ben varım” diyebilecek gözü peklikte ve kararlıktadır hepsi. Onlar liderin değil davanın sürekliliğine inanırlar; davayı sürdürmenin, sürdürecek nesiller yetiştirmenin en büyük vecibe olduğu bilincindedirler; liderin peşinde ve izinde, davanın içindedirler; lider düştüğünde, her biri davayı omuzlayacak lider kabiliyetindedirler; benlik havasında değil dava derdindedirler. Ola ki lider ölür veya öldürülürse içlerinden birini seçerler, etrafında kenetlenirler ve yola devam ederler…
6 Şevval 1445 / 15 Nisan 2024
Cağfer KARADAŞ
