Bu da geçer ya Hu…

Ziya Paşa, Tanzimat döneminin sevilen şair münevverlerinden biridir. Bu yüzden birer töresöz hâline gelmiş pek çok mısra ve beyti mevcuttur. Bunların çoğu da halk veya devlet katında hâlâ geçerli olan zihniyet ve hayat tarzımız üzerinedir. 

Bugün onun “Asiyab-ı devlet’i bir har da olsa çevirir!” şeklindeki töresözünü ele almak istedim.  Maalesef bugünlerde de bu husus kanaatimce hâlâ geçerliliğini koruyor.

Mâlum olduğu üzere, asiyab-ı devlet, devlet çarkı demek. Har ise eşek. Yani Ziya Paşa’mız yaklaşık yüz elli yıl önceden, hiç de çekinmeden  “Devlet çarkını bir eşek bile çevirebilir” demiş. Ayrıca paşanın başı bir belaya da girmemiş. 

Ziya Paşa bu töresözü, muhalefette bile ehliyet, marifet, liyakat yerine sadece sadakatın arandığı bir dönemde söylemiş. Bu söylemden cesaret alan Şair Eşref’in ona cevabı ise bir hayli müstehcen olmuş: “Çevirir ama anasının örekesine çevirir.”

Fakat Neyzen Tevfik için hayatta hiç bu kadar zorluk yoktur. O da bu tartışmaya korkmadan cevabı yapıştırmış:

“O kadar har (eşek) koştular ki asiyab-ı devlete

Çiğnemekten birbirin dolab-ı devlet dönmüyor!”

Aslında Neyzen Tevfik’in cevabı doğrudan o dönemde yaşananların da bir özeti gibi… Şairlerin müşaareleri ise bugün de özlediğimiz bir manzara. Neyse şimdilik bu hususa girmeyelim.

Her ne hikmetse bizim gibi Doğu toplumlarında en fazla ihanetten korkulur. Bu yüzden de devlet katında daima sadakat öne çıkarılır. İşin asıl ilginç tarafı ise sadakat beklenenler günün sonunda çoğunlukla ihanetle suçlanılır. Bu da herhalde Doğu’ya has bir bürokrasi retoriği galiba…

İşte efendim, Osmanlının son döneminde yaşanan devlet bürokrasisi böyleymiş.

Ne dersiniz bugünlerde geldiğimiz devlet bürokrasisi de birazcık bu duruma benzemiyor mu?

O halde hep bir ağızdan, “Yaşasın demokrasi, yaşasın fikir özgürlüğü!” diyelim.

Hürmet ve muhabbetle kalınız efendim!