Ebubekir Efendi’nin Ümit Burnu’ndaki Son Yılları

Ebubekir Efendi’nin vasiyetini yazan ve sonradan kızı Hatice Muhsine Hanım’ı Ebubekir Efendi’nin oğlu Ahmet Ataullah Efendi’yle evlendiren Abdurrauf Abdurrahman, Ebubekir Efendi’nin Newlands semtindeki en yakın komşusuydu. Abdurrauf Abdurrahman’ın torunlarından olan ve halen aynı semtte ikamet eden Hamid Abdurrahman’a göre Ebubekir Efendi 1878 yılında bu evini satıp Woodstock semtinde Erzurum adını verdiği taş konağa taşınmıştı.^[i] Newlands’daki 12 odalı büyük evinin bazı bahçe eşyalarıyla kaplumbağasının yavrularından birini komşusu Abdurrauf’a bırakmıştı. “Ebubekir Efendi’yi ben görmedim ama bu kaplumbağa gördü” diye başlayan sohbetimiz kitaplarda yazılmamış bir hikâyeyi gün yüzüne çıkarmıştı.^[ii]

Güney Afrika’nın yerli lisanlarından isiXhosa dilinde ‘babaanne’ anlamına gelen Gogo, Ebubekir Efendi’nin kaplumbağasının adıydı. Hamid Abddurahman, ailesinin Ebubekir Efendi’ye her zaman hususi bir saygı beslediklerini ve ondan kalan bu kaplumbağanın çok özel değeri olduğunu söylüyor. Hamid Abdurrahman dedesi Dr. Abdullah Abdurrahman’nın Ebubekir Efendi’yi ve ailesi ile olan dostluklarını her daim anlattığını ifade etti. Hamid Abdurrahman, Ebubekir Efendi’nin sadece bir İslam alimi değil aynı zamanda lokman hekim olduğunu, dedesini topladığı şifalı bitkilerle salgın hastalıktan kurtardığını söylemişti.

Ebubekir Efendi ve Gogo

Hamid Abdurrahman o dönemde Ebubekir Efendi gibi çok az kişinin evcil hayvan olarak kaplumbağa baktığını ve onun kaplumbağa üzerine mum koyarak geceleri bahçede gezdirdiğini söylemişti. Yavaş hareket ettiğinden ötürü mü yoksa yaşlı olduğu için mi kaplumbağasını IsiXhosa dilinde ‘babaanne’ manasında Gogo adıyla çağırdığını kesin olarak bilmediğimiz Ebubekir Efendi, Osman Hamdi Bey’in meşhur tablosundaki kaplumbağa terbiyecisini akla getirmekteydi.

1876 yılında hayatında ilk ve son defa Türkiye’ye gidip yeni hilat giyen Sultan Abdülhamid’le tanışan Ebubekir Efendi, Afrkaansca kaleme aldığı eseri Beyanu’d-Din’i İstanbul’da bastırdığı zaman Osman Hamdi Bey sarayda tercüman olarak çalışıyordu. Müderris Ebubekir Efendi’nin birkaç ay kaldığı İstanbul ziyaretinde Osman Hamdi Bey’le tanışmış olması çok muhtemeldir. Ebubekir Efendi’nin ilmihali Beyan’ud-Din’de İslam hukukuna göre haram ve helal gıdaları anlattığı bölümünde kaplumbağa etinin neden yenmemesi gerektiğini “yaradan onu ibadet etsin diye yaratmıştır” şeklinde açıklaması ilginçtir.^[iii] İslam geleneğinde ise her daim secde halinde ağır ağır hareket eden kaplumbağaların yetiştirilmesinin fevkelade sabır gerektirdiği bir evcil hayvan olması, onu diğer birçok hayvandan farklı kılmaktaydı. Elbette elde kesin bir delil olmasa da gerek Ümit Burnu’ndan gelen bir garip yolcu misali Ebubekir Efendi’nin alim kişiliğiyle çevresindeki birçok insanı etkilediği gibi sofistike karakteriyle Osman Hamdi Bey’e de ilham olması muhtemeldir. Ümit Burnu’na geri dönen Ebubekir Efendi bir daha dönemeyeceği İstanbul’a veda edip 1880 yılı Haziran ayında Cape Town’da vefat edecektir. Vefat ettiğinde yanında eşi Tahora, oğulları Muhammed Alaaddin, Ömer Celaleddin ve kaplumbağası Gogo vardı. Gogo’dan kalan tek yavru ise şimdi aynı mahallede Ebubekir Efendi’nin eski komşuları ile yaşamaktadır.^[iv]

Notlar

[i] Gençoğlu, Ottoman traces in Southern Africa, 163.

[ii] Davids, The mosques of Bo-Kaap, 174.

[iii] Effendi vd., Demonstration of Religious Practice of Islam (Cape Town: H.F. Amjadi, 19..), 344.

[iv] Ömer Lütfi Efendi – H. Yorulmaz, Ümitburnu seyahatnâmesi: Yüz yıl önce Güney Afrika (İstanbul: Ses, 1994), 43.